In deze 9^e blog in de serie over de relatie tussen evolutie en economie staan we stil bij een levensbeschouwelijke kwestie. Dat mag je letterlijk nemen. De vraag in kwestie is namelijk hoe de mens het leven om hem heen -de natuur of de biologische wereld- beschouwt. Met andere woorden: welke betekenis heeft de natuur voor iemand. Een andere vraag is wat die betekenis doet met het menselijk gedrag. Zoals we al vaker hebben gezien is gedrag een heel belangrijk aspect van dieren en dus ook van mensen. Het zal een heel belangrijke vraag blijken te zijn. We kijken eerst vanuit het perspectief van de jagers en verzamelaars. Later bezien we of de kijk op en het gedrag ten opzichte van de natuur bij de landbouwende mens is veranderd of niet.

Jagers en verzamelaars, vrijwel uitgestorven

Jagers en verzamelaars zijn er nauwelijks meer, ze zijn vrijwel totaal verdrongen door soortgenoten uit de agrarische en industriële samenlevingen. Dat is een ongelofelijk verlies, al was het alleen maar omdat deze mensen de laatste erfgenamen waren van een samenlevingsvorm die ons bijna 7 miljoen jaar lang heeft gevormd. In 400.000 GENERATIES lees je precies hoe dat zit en het is een onmisbare basis voor een goed begrip van onze moderne tijd. Lees dat boek! Helaas kunnen we door het verdwijnen van deze samenlevingsvorm de levensbeschouwelijke vraag waar het hier om gaat eigenlijk niet meer aan hen voorleggen in 2022. We moeten dus noodgedwongen terugvallen op antropologisch veldonderzoek dat werd verricht rond het midden van de vorige eeuw. Gelukkig hebben we daar wat aan in dit geval.

Eén met het landschap

Uit die literatuur komt het beeld naar voren dat jagers en verzamelaars geen onderscheid maakten tussen natuur en cultuur. Deze mensen vonden dat ze deel uitmaakten van het al leven in het landschap, ze waren daarmee één. Men vertrouwde erop dat hun omgeving hen elke dag van voedsel voorzag. Dat sprak vanzelf. Méér uit de omgeving weghalen dan je nog dezelfde dag kon opeten of gebruiken had voor hen geen enkele zin en was ook niet nodig. De volgende dag zocht je gewoon opnieuw bij elkaar wat je nodig had. Op die manier hadden ze een zeer ontspannen houding ten opzichte van de wereld om hen heen. Toch is daarmee niet gezegd dat jagers en verzamelaars geen invloed hadden op hun omgeving. Zo is het bijvoorbeeld bekend dat het verschijnen van jagers en verzamelaars in werelddelen die voorheen niet door mensen werden bewoond gepaard ging met het uitsterven van de lokale megafauna. Zo verdwenen onder meer de reuzenkangoeroes uit Australië, de moa’s -niet vliegende vogels- uit Nieuw-Zeeland en de reuzenluiaard uit Zuid-Amerika. Deze prooien waren niet gewend aan goed samenwerkende en handige mensen, waren makkelijk te vangen en legden snel het loodje. Maar vergeleken met de agrarische en vooral de industriële mens was de invloed van jagende en verzamelende mensen op de natuur toch buitengewoon klein.

De landbouwende mens

Hoe beschouwt een mens het leven om hem heen als hij gaat landbouwen? In allereerste instantie niet heel anders dan een jager-verzamelaar. Dat heeft te maken met de manier waarop landbouw bijvoorbeeld in het Midden-Oosten is ontstaan. Nu is het daar heet en droog en bestaat het landschap voor een groot deel uit woestijn. Dat was 12 duizend jaar geleden totaal anders. Cederbossen en natuurlijke velden met wilde granen bepaalden toen het landschap. Toen mensen eenmaal hadden ontdekt dat graan gegeten kon worden door het te malen, hebben ze zich permanent te midden van het overvloedige voedsel gevestigd en zijn huizen en schuren gaan bouwen. Pas in tweede instantie zijn de Natufiërs, zo wordt dit volk genoemd, echt gaat boeren. Dat was mogelijk het gevolg van een periode van grote droogte en afkoeling waarin de natuurlijke opbrengst van wilde granen terugliep. Die periode wordt nu het Jonge Dryas genoemd. Anders dan voor de jagers en verzamelaars was verhuizen naar streken met meer voedsel voor de huizen bewonende Natufiërs echter niet meer zo vanzelfsprekend. Zo zijn ze er waarschijnlijk toe gekomen de natuur een handje te helpen door graan te zaaien, het veld te wieden en te beschermen tegen graan etende dieren. Dat brengt ons precies waar we wezen willen.

Natuur en cultuur

De Natufiërs hadden vanzelfsprekend alleen belangstelling voor eerst de gewassen en later ook de dieren die ze verzorgden. Die moesten groeien, geoogst, gemolken en geslacht worden, anders dreigde honger. Als het werd bedreigd, door andere mensen, dieren of planten, moest dit kostbare bezit dus worden beschermd. Deze praktijk was heel anders dan die van de jagers en verzamelaars. Het bracht als vanzelf een totaal andere kijk op de wereld met zich mee. De natuur was niet langer gelijk aan het totale landschap om hen heen. Het was nu de wereld buiten de grens van het eigen bewerkte land. En buiten die grens was de natuur niet langer de vriend die je voedde en waarop vertrouwd kon worden. Het was een vijand geworden die het had gemunt op je voorraad. Een vijand die ten koste van alles moest worden bestreden. Zo ging de levende wereld voor landbouwende mensen geleidelijk uit slechts 4 soorten bestaan: kruiden en dieren binnen de omheining van het eigen land en onkruiden en ongedierte daarbuiten.

Een definitieve ommekeer

Dat is nooit meer veranderd. Landbouwende mensen brengen en houden al zo’n 12 duizend jaar lang natuur binnen de grenzen van hun omheining door kappen, branden, ploegen, eggen, zaaien, poten, mesten, wieden, bevloeien en uiteindelijk oogsten. Het is de kern van ons boerenbestaan. Daarom staan natuurbeheer en landbouw ook zo op gespannen voet met elkaar. Het zijn elkaars volkomen tegenpolen. Landbouwende mensen zorgen voor in cultuur gebracht leven en strijden uit alle macht tegen de natuur die dat steeds bedreigt. Het is niet anders.

De volgende blog

In de volgende blog zullen we zien wat dit oplevert als we de veranderde levensbeschouwing van landbouwende mensen combineren met de inzichten in de vorige blogs over bezit, geld en techniek.

Reageren

Heb je vragen of opmerkingen? Stel ze via het contactformulier op de website. Elke vraag of opmerking is welkom en je krijgt altijd antwoord. Benieuwd naar andere blogs? Bekijk de blogpagina en lees ze allemaal. 

Bestel 400.000 GENERATIES eenvoudig via de knop hieronder. Voor slechts €17,50 heb je het de volgende dag in huis.

400.000 GENERATIES. Het verhaal van ons allemaal.