In de vorige blog bleek dat mensen zich vooral bezighouden met sociaal contact en het verdienen van geld. Sociaal contact is biologisch van aard, dat was direct duidelijk. Maar geld verdienen was dat net zo duidelijk niet. De vraag kwam op wat de oorsprong van geld zou kunnen zijn. Hoe lang gebruiken mensen al geld en waarvoor precies. Daar duiken we deze keer wat dieper in.

Het oudste geld

De oudste vermelding van geld is ongeveer 5.500 jaar oud en komt uit Mesopotamië, het huidige Irak. Het werd er gebruikt als standaard betaalmiddel in de handel. We weten dit omdat er kleitabletten bewaard zijn gebleven waarop allerlei transacties tussen mensen werden vastgelegd. Het zijn de oudste geschriften in de geschiedenis van de mensheid. Weinig verheven, vooral erg praktisch. Net als nu ontstonden over transacties vaak twisten en dan hielp het om terug te kunnen vallen op de vastlegging en een algemeen geaccepteerd betaalmiddel als maatstaf voor de prijs. Dit vergemakkelijkte bovendien de handel, zodat goederen en diensten ruilen niet meer nodig was. Ongeveer duizend jaar later komen onafhankelijk ook in China betaalmiddelen in zwang. De eer voor de eerste echte munten valt echter te beurt aan Lydië, een stadstaat in het huidige Turkije. De munten die daar rond 2.700 jaar geleden werden geslagen hadden een standaardmaat en -gewicht en waren voorzien van een zegel. Daarmee kon voor het eerst de echtheid worden aangetoond.

Geld en landbouw

Wat opvalt aan deze drie oudste verschijningsvormen van geld is dat ze alle drie zijn ontstaan in gebieden waar zo’n 5.000 jaar eerder de landbouw zijn entree al had gemaakt. Dit zal geen toeval zijn. De eerste landbouwers op die plekken in de wereld hadden zich gevestigd op een vaste woonplaats. Dat moest ook wel, want de velden waarop ze werkten lagen nu eenmaal vast. Dat maakte rondtrekken onmogelijk en zorgde er bovendien voor dat persoonlijk bezit van land en opstallen noodzakelijk werd om te kunnen overleven. Het werk van de eerste boeren was loodzwaar en zeer tijdrovend. Alles moest tenslotte met de hand gebeuren. Alle tijd ging op aan het bouwen van vaste huizen en opslagplaatsen voor voedsel, het vervaardigen van eenvoudige gereedschappen, kleding, potten en pannen, het verdedigen van het land en uiteraard met het zaaien, verzorgen, oogsten en verwerken van de gewassen en dieren die ze teelden. Het bijbelse gezegde “werken in het zweet uws aanschijns” vindt hier vrijwel zeker zijn oorsprong.

Het ontstaan van de moderne tijd

Sommige boeren waren gehaaider dan anderen. Dat is nu zo en was vroeger niet anders. De gehaaide types verwierven meer land dan anderen. Logisch, want met meer land is er meer te eten en kun je tegenslagen beter opvangen. Zo kreeg de gehaaide medemens die goed voor zichzelf zorgde steeds meer. Dat werd zo veel dat ze het zelf niet meer konden bewerken en bewaken. Dat lieten ze dus door anderen doen. Zo ontstonden voor het eerst rangen, standen en welvaartsverschillen. Naarmate de samenlevingen groter werden ontstond er ook specialisatie. Sommige mensen legden zich toe op een specifieke taak of vaardigheid. Ze maakten bijvoorbeeld maalstenen of bakten potten, omdat ze er goed in waren of over bijzondere faciliteiten konden beschikken. Deze specialisten deden niet langer alles redelijk, maar vooral één ding goed. Dat betekende dat alle andere dingen die ze nodig hadden nu door anderen gedaan moesten worden. Die deden dat natuurlijk niet voor niets en zo ontstond een levendige ruilhandel in van alles en nog wat. Maar wie je ook was en wat je ook deed, de eigenaar van de grond wilde wel zijn deel in de vorm van belastingen. Handel drijven en belasting betalen kunnen best in natura, maar geld maakt dat allemaal natuurlijk een stuk gemakkelijker.

Boerend over de drempel

Zo zien we dat het ontstaan van machthebbers en specialisten, handel, schrift en geld, allemaal stappen zijn die elkaar in een causaal verband logisch opvolgen in de tijd. Maar zonder de eerste en allesbepalende eerste stap, de landbouw, zou het allemaal niet zijn gebeurd. Zo zou je kunnen zeggen dat ongeveer 12.000 jaar geleden de moderne tijd begon. De overgang naar een agrarisch bestaan was in onze gezamenlijke geschiedenis een even cruciale als recente gebeurtenis. We weten nu dat de mensheid al 7 miljoen jaar bestaat en in dat perspectief is 12.000 jaar nauwelijks meer dan een knip van de vingers. Dit brengt ons bij de vraag hoe de mensen dan leefden in die ontstellend lange tijd vóór ze aan hun land werden gekluisterd. Dat is iets voor de volgende blog.

Reageren

Heb je vragen of opmerkingen? Stel ze via het contactformulier op de website. Elke vraag of opmerking is welkom en je krijgt altijd antwoord. Benieuwd naar andere blogs? Bekijk de blogpagina en lees ze allemaal. 

Bestel 400.000 GENERATIES eenvoudig via de knop hieronder. Voor slechts €17,50 heb je het de volgende dag in huis.

400.000 GENERATIES. Het verhaal van ons allemaal.