Het is al een paar keer genoemd in eerdere blogs. Onze oudste voorouder, Sahelanthropus tchadensis, liep al vanaf 7 miljoen jaar geleden rechtop. Rechtop lopen is dus één van de alleroudste eigenschappen in de evolutie van de mens. In het dierenrijk is rechtop lopen heel gewoon. Alle vogels zijn er meesters in en ook de kangoeroes kunnen er wat van, maar binnen de orde van de primaten is de mens de enige soort die er een gewoonte van heeft gemaakt. Dat is dus wel bijzonder. Sommige primaten staan weliswaar soms korte tijd rechtop, bijvoorbeeld om iets te pakken of ergens naar uit te kijken, maar dat duurt nooit lang. Voor ons is het de standaard geworden.

Speculaties over rechtop lopen

De wetenschap speculeert al 160 jaar over de oorzaken. Vrijwel alle voorstellen zijn al decennia geleden gedaan en hebben steeds te maken met de savanne. Dat is best begrijpelijk. Tot het jaar 2000 waren vrijwel alle fossielen van onze voorouders die ouder waren dan 2 miljoen jaar afkomstig uit de savannes van Oost-Afrika, terwijl die fossielen zonder uitzondering eigenschappen hadden die wezen op een voortbeweging die het midden hield tussen rechtop lopen en klimmen in bomen. Niet zo gek in een landschap met veel gras en nauwelijks bos. De gedachte was dat de mens in een geleidelijk verdrogende omgeving waar bomen langzaamaan plaats maakten voor gras steeds meer op de grond moest gaan leven en daar op twee benen het beste vooruit kon. Zo hadden we meer overzicht over het hoge gras, waren we sneller, hadden we meer uithoudingsvermogen, kregen we een paar vrije handen, dat soort dingen. Dat lijkt aannemelijk, maar is het absoluut niet als we bedenken dat allerlei zoogdieren in dat veranderende landschap met dezelfde problemen te kampen hadden als wij, maar daar allemaal zijn verdergegaan zoals ze er gekomen waren, op vier ledematen.

Waarom loopt de mens rechtop?

Waarom wij dan als enige niet? Deze lastige vraag werd nooit gesteld. Het uiteindelijke resultaat, het rechtop lopen, stond centraal in de verklaringen. Het waren met andere woorden echte doelredeneringen. Sahelanthropus tchadensis maakte het nog moeilijker, want dat fossiel toonde aan dat de mens al rechtop liep in een tijd en streek waarin het bos nog zwaar overheerste. Geen savanne te zien. Dit is denk ik één van de belangrijkste redenen waarom het fossiel nooit fatsoenlijke wetenschappelijke aandacht heeft mogen ontvangen. Volkomen onterecht natuurlijk. Juist de feiten horen in de wetenschap voorop te staan. Dat we er geen verklaring voor hebben doet aan de feiten niets af. Dat vertelt ons alleen maar dat we harder ons best moeten doen, beter na moeten denken of moeten wachten op wat extra inspiratie.

Inspiratie

Ik had het geluk die inspiratie te hebben. Volkomen toevallig en op een volstrekt onverwacht moment. Tijdens de zomervakantie in het voor mij nu zo veel betekenende jaar 2008. In dat jaar werd mij door een plotselinge ingeving duidelijk dat het kindtransport daarvoor wel eens de sleutel zou kunnen zijn. Dat heeft niets met kinderwagens en draagzakken te maken, de hulpmiddelen van moderne mensen, maar alles met de kenmerkende wijze waarop primaten hun pasgeboren jongen vervoeren. Die jongen worden net als bij ons gewoonlijk erg hulpeloos geboren. Ze kunnen zichzelf nog niet goed voortbewegen en volwassen dieren compenseren voor dat gebrek door ze te dragen. Meestal neemt de moeder die taak voor haar rekening, maar bij sommige soorten doet ook de vader of een willekeurige andere man wel eens een duit in het zakje. Het kind klemt zich met de handjes en voetjes stevig vast aan haar lichaamshaar en moeder helpt een beetje. Zo zit het kind stevig genoeg en kan moeder zonder ongelukken klimmen in de bomen, op zoek naar voedsel en veiligheid. Ook chimpansees, onze meest naaste verwanten, doen dat zo. De moeder staat er bij de chimpansees wel helemaal alleen voor, de vader is onbekend en bekommert zich niet om het kroost. Eerst hangt het jong onder haar buik en later, als het kind groter en zwaarder wordt, verhuist het naar de rug, zoals op de tweede foto heel mooi te zien is. Kijk vooral goed naar de handjes en voetjes die zich stevig vastklampen aan het haar van de moeder.

Kijk eens naar de mens

Maar kijk eens naar ons. Wij hebben geen haar op het lijf, onze huid is glad. Onze kinderen kunnen zich nergens aan vastgrijpen en daarom maken we tegenwoordig gebruik van draagdoeken of kinderwagens, zoals de eerste foto laat zien. Die hadden onze voorouderlijke moeders vanzelfsprekend niet en zo werden ze 7 miljoen jaar geleden gedwongen het kind met twee armen vast te houden, anders viel het van haar lichaam af. Dat gold ook voor mensenvaders en zo werd klimmen in hoge bomen voor mensenouders met een kind in de armen tot een levensgevaarlijke klus. Ik bedacht dat het best eens zo zou kunnen zijn dat vachtverlies er de oorzaak van was dat onze verre voorouders in het bos meer met twee benen op de grond gingen lopen. Mocht dit zo zijn dan is de logische consequentie daarvan dat het vachtverlies voorafgegaan moet zijn aan het rechtop lopen en dat we dus eveneens al 7 miljoen jaar lang naakt door het leven gaan. Dat we een vachtloos lichaam hebben staat wel vast, maar er is nog nooit iemand geweest die ook maar de geringste aanwijzing kon vinden voor een datering van die eigenschap. Deze redenering had met andere woorden de potentie om twee vliegen in één klap te slaan.

Deuren openen

Hoe logisch en veelbelovend die ingeving ook lijkt, het was wat het in 2008 nog was, een ingeving en meer niet. Maar het liet me niet los, vooral ook omdat me na enig onderzoek duidelijk werd dat nog niemand, waar ook ter wereld, ooit op dit idee gekomen was. Het zou dus best eens kunnen dat dit idee deuren kon openen die al meer dan 160 jaar voor anderen gesloten waren gebleven.  

In de 12 jaar die volgden heb ik het uitgewerkt. Dat leverde honderdduizend vragen op die zich in de loop der tijd zeer geleidelijk aan mij opdrongen en die allemaal beantwoord moesten worden. De eerste kwam al vroeg in dat proces. Dat was natuurlijk de vraag waardoor onze voorouders dan hun vacht zijn kwijtgeraakt. Voor ons spreekt onze naaktheid nu nogal vanzelf, maar als je naar het dierenrijk kijkt is verlies van de vacht door zoogdieren nogal buitenissig. Het komt maar zeer zelden voor en binnen de orde van primaten zijn wij zelfs de enige soort die vachtloos door het leven gaat. Da’s wel opmerkelijk, want we zijn ook de enige primaat die rechtop loopt. Zou dat toeval zijn?

400.000 generaties

De goede oude Charles Darwin opperde in 1871 in zijn boek The Descent of Man (De afstamming van de mens) dat onze naaktheid wel iets met seksuele selectie te maken zou kunnen hebben, maar de wetenschap is er nadien altijd verdeeld over gebleven. Er was veel speculatie en er waren veel voorstellen die meer vragen opriepen dan ze beantwoordden. Na veel lezen, denken, schrijven en schrappen ben ik tot de conclusie gekomen dat Darwin het weer eens bij het rechte eind moet hebben gehad. Alleen moesten er nog wel veel losse eindjes worden opgelost. In 400.000 GENERATIES kun je daar uiteraard alles over lezen. Niet alleen ten aanzien van het exacte verloop van de evolutie van de mens, maar ook theoretisch. Dat klinkt droog, maar dat is het niet. Het is zelfs zeer spannend en ik beschouw het als misschien wel de belangrijkste bijdrage van 400.000 GENERATIES. Hoe dat zit vertel ik een volgende keer. Ik kan niet wachten.

Reageren

Heb je vragen? Stel ze via het contactformulier op de website. Elke vraag is welkom en je krijgt altijd antwoord. Benieuwd naar andere blogs? Bekijk de blogpagina en lees ze allemaal. 

Bestel 400.000 GENERATIES eenvoudig via de knop hieronder. Voor slechts €17,50 heb je het de volgende dag in huis. Geen geld voor het verhaal van ons allemaal!