In de vorige blog beloofde ik stil te staan bij de rol van techniek in ons gedrag. Belofte maakt schuld en in deze 7e aflevering over de relatie tussen economie en evolutie los ik die graag in. We zullen zien dat techniek nissen construeert en dat dit in de biologie de gewoonste zaak van de wereld is.
Techniek is overal
Techniek. Het is overal. Het is voor ons zo vanzelfsprekend dat we het niet eens meer opmerken. We gebruiken het constant en we kunnen niet zonder. Geen dag. Zonder techniek is de mensheid binnen een week uitgestorven. Overdreven? Nou vooruit, twee weken dan. Veel langer gaat het niet duren, want zonder techniek voor 8 miljard mensen geen voedsel, geen water, geen warmte, geen beschutting en in Nederland ook geen droge voeten. Denk de techniek om ons heen weg, maar dan ook echt helemaal weg, en je houdt weinig meer over.
Techniek, een lange geschiedenis
Dat is natuurlijk niet altijd zo geweest. De mens bestaat al 7 miljoen jaar. In de eerste 3,7 miljoen jaar van ons bestaan in de biologische arena speelde techniek nog nauwelijks een rol. Een rol die vergelijkbaar is met de rol die het speelt bij onze broer de chimpansee. Dat is een buitengewoon handig dier dat met sprietjes termieten vangt, met sponzen wonden dept, met hamer en aambeeld noten kraakt, met stokken naar algen vist en zelfs medicijnen gebruikt om kwalen te genezen. Echt verbluffend allemaal. Dat deden mensen vermoedelijk ook altijd al, maar zo rond 3,3 miljoen jaar geleden gingen wij in het oosten van Afrika voor het eerst een stapje verder. Mensen betraden toen voor het eerst het stenen tijdperk door stenen bewust om te vormen tot snijgereedschap. Dat was het begin van onze technische ontwikkeling. Aanvankelijk ging dat nog niet zo hard. Zo duurde het nog minsten een miljoen jaar (!) voor we het vuur ontdekten en pas rond 200 duizend jaar geleden gingen we voor het eerst kleding vervaardigen. In 400.000 GENERATIES vertel ik daar alles over. Nadien komt het tempo er behoorlijk in en vooral vanaf de ontdekking van de landbouw 12 duizend jaar geleden ging het steeds sneller. De industriële revolutie die 250 jaar geleden begon voerde het tempo nog veel verder op en dat gaat in ijltempo verder tot op de dag van vandaag. Het technisch kunnen van de moderne mens is absoluut ongeëvenaard op aarde en misschien, maar niet geheel zeker, ook ongeëvenaard in het heelal.
Techniek construeert nissen
De moderne techniek van mensen is zo ontstellend ingewikkeld en breed dat niemand alles nog kan overzien. Auto’s, computers, telefoons, vliegtuigen, CV-installaties, zonnepanelen, al die voorwerpen bestaan uit talloze ingewikkelde onderdelen die overal in de wereld worden gemaakt en via een wereldomspannend netwerk bij elkaar worden gebracht. Niemand overziet het geheel en niemand kan in zijn eentje de hele keten van kennis, vaardigheden en transport vervangen. De techniek van vandaag is met andere woorden hoog gespecialiseerd. Individuele mensen dragen een klein steentje bij aan een eindproduct. Zo verdienen ze de kost. Maar ze zien weinig of niets van de stadia die eraan voorafgaan of erop volgen. Zo levert elk individu in een door technische vindingen geconstrueerde niche of nis een kleine bijdrage aan het geheel. Dat kun je mooi vinden of juist betreuren, het is wel de gewoon de realiteit in onze tijd.
Nis constructie in de natuur
In de biologie is nis constructie een heel gangbare term. Het wordt dan “niche construction” genoemd. Daarmee wordt bedoeld dat een biologische soort omstandigheden voor zichzelf construeert waarin het relatief goed kan overleven. Bevers doen dat bijvoorbeeld door in een voedselrijke omgeving burchten te bouwen en het waterpeil rondom de burcht zo te regelen dat ze veilig zijn. Door de constructie van zijn eigen nis verandert de bever de selectiedruk die op hem inwerkt. Eigenschappen en gedrag die bijdragen aan zijn veilige burcht werden meer en meer bepalend voor de evolutie die de bever heeft doorgemaakt. De bever werd als lid van de orde van de knaagdieren in de loop van zijn evolutie groot (30 kg), sterk, ontwikkelde knaagtanden als beitels, kreeg “handige” voorpoten, evolueerde een lange levensduur waarin veel geleerd kan worden, werd monogaam en werd slim met een hoog technisch inzicht. Los van de knaagtanden is de overeenkomst met mensen best treffend. Denk daar nog maar eens aan als je zo gelukkig bent een bever in het wild aan te mogen treffen. Net als bevers in de vrije natuur creëren mensen binnen hun samenleving met techniek voortdurend nissen waarin ze een bestaan opbouwen en de kost verdienen. Alleen noemen we dat in het dagelijks leven niet zo. We zeggen dan dat iemand “een gat in de markt heeft ontdekt” of dat “elke aanbod zijn eigen vraag schept”. Een economische insteek dus. Dat neemt niet weg dat de overeenkomst met de biologie treffend is.
De volgende blog
In de volgende blog zullen we zien dat al die door techniek geconstrueerde nissen zonder geld niet zouden kunnen bestaan. En dan wordt het vanuit een biologisch perspectief nog veel interessanter. Want we zagen eerder dat landbouw ons gedrag behoorlijk veranderde en dat geld dat versterkte. Zou voor techniek ook iets dergelijks kunnen gelden? In de volgende blog pluizen we het uit.
Reageren
Heb je vragen of opmerkingen? Stel ze via het contactformulier op de website. Elke vraag of opmerking is welkom en je krijgt altijd antwoord. Benieuwd naar andere blogs? Bekijk de blogpagina en lees ze allemaal.
Bestel 400.000 GENERATIES eenvoudig via de knop hieronder. Voor slechts €17,50 heb je het de volgende dag in huis.
400.000 GENERATIES. Het verhaal van ons allemaal.